Κυριάκος Ψάλτης – Έξωμετοχίτης – Από τον Ανδρέα Σμάγα
Ένας αιώνας προσφοράς στο ψαλτήρι της Αμμοχώστου και των Κοκκινοχωρίων
Μια εξέχουσα μουσική φυσιογνωμία της Αμμοχώστου και των Κοκκινοχωρίων με μοναδική, τόσο ποσοτική όσο και ποιοτική, προσφορά στο ψαλτήρι ήταν ο Κυριάκος Χατζηπαναγής ή Κυριάκος Ψάλτης – Εξωμετοχίτης. Γεννήθηκε το 1903 και μεγάλωσε στο Έξω Μετόχι, αλλά οικοδόμησε τη μουσική του προσωπικότητα στην Άχνα, όπου και παντρεύτηκε και έζησε σημαντικό μέρος της ζωής του, όπως και στην Αμμόχωστο και στις Βρυσούλες.
Στο Έξω Μετόχι είχε ξεκινήσει από μικρό παιδί να παρακολουθεί το αναλόγιο όπου έκανε αίσθηση η μελωδική φωνή του, ενώ στα γλέντια τραγουδούσε επιδέξια αμανέδες, όπως κι ο καλοφωνάρης πατέρας του, ο Κωστής Μύρρης, υψίφωνος με μελωδική και εύστροφη φωνή και άριστος ερμηνευτής αμανέδων και παραμυθιών, καθώς και ο παππούς του, ο Χατζηπαναγής, που είχε μάλιστα πολεμήσει στον Ατυχή πόλεμο και στους Μακεδονικούς αγώνες. Παρότι ο Κυριάκος Ψάλτης είχε μεγάλη επιθυμία να εξελιχθεί ψαλτικά παίρνοντας μαθήματα από τον πρωτοψάλτη της Αρχιεπισκοπής Στυλιανό Χουρμούζιο, εντούτοις ο πατέρας του δεν του επέτρεπε να μεταβεί στη γειτονική Λευκωσία γιατί η διαδρομή ως εκεί ήταν πολύ επικίνδυνη ανάμεσα στα Τουρκοχώρια κι έτσι ενηλικιώθηκε χωρίς να καλλιεργηθεί περισσότερο το μουσικό τάλαντό του.
Εκείνη την περίοδο, μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, είχε προσκληθεί στην Άχνα για να διδάξει την ψαλτική τέχνη, ο Σμυρνιός πρόσφυγας Λάζαρος Αχιλλέως Συμεωνίδης, ο οποίος είχε κυπριακή καταγωγή από τον πατέρα του. Ο Λάζαρος Συμεωνίδης είχε λάβει μαθήματα στους μουσικοδιδασκάλους Μισαήλ Μισαηλίδη και στον περίφημο Νικόλαο Πρωτοψάλτη Σμύρνης. Ερχόμενος αναγκαστικά στην Κύπρο μετά την εκδίωξη των Ελλήνων της Μικράς Ασίας το 1922, ύστερα από μικρό διάστημα διαμονής του στη Μονή Μαχαιρά, διορίστηκε στην Άχνα με το πολύ μεγάλο ποσό των δέκα λιρών τον μήνα για να ψέλνει στον ναό της Αγίας Μαρίνας.
Το 1923, στη γιορτή της Αγίας Μαρίνας, ο Κυριάκος Ψάλτης είχε επισκεφθεί συγγενείς του στην Άχνα, όπου και μαγεύτηκε από το γνήσιο μικρασιάτικο ψαλτικό ύφος του ιεροψάλτη Λάζαρου Συμεωνίδη και τον επόμενο καιρό αποφασίζει, μετά από έντονες διαφωνίες και σύγκρουση τελικά με τον πατέρα του που τον χρειαζόταν για τις αγροτικές δουλειές, να μετακομίσει στην Άχνα για να μπορεί να παρακολουθήσει τον μεγάλο αυτόν δάσκαλο. Μαζί του έκανε ο Κυριάκος Ψάλτης πολύωρα μαθήματα καθημερινά για τρία με τέσσερα χρόνια, ώσπου ο δάσκαλός του αναχώρησε για την Κρήτη. Στο διάστημα αυτό όμως, μέσα στην πρωινή ησυχία ενός καφενέ όπου εργαζόταν, διδασκόταν το Σμυρνέικο ύφος στην ψαλτική αλλά και το Πολίτικο μέσα από τους δίσκους του Ιάκωβου Ναυπλιώτη, πρωτοψάλτη του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, τους οποίους ο Λάζαρος Συμεωνίδης προμηθευόταν κι έβαζε στο γραμμόφωνο για να ακούνε μαζί. Μάλιστα ο δάσκαλος, εκτιμώντας το φυσικό ταλέντο και την επιμέλεια του μαθητή του, καθώς και την κλίση του στο Πολίτικο ψαλτικό ύφος, πρότεινε να τον συστήσει στον Ιάκωβο Ναυπλιώτη στο Πατριαρχείο για να συνεχίσει εκεί να υπηρετεί την ψαλτική τέχνη, αλλά σύντομα νυμφεύθηκε και έτσι παρέμεινε στην Άχνα.
Ακολούθως, ο Κυριάκος Ψάλτης έψαλε αρχικά στη Μακράσυκα και στη συνέχεια στην Άχνα και στην Αγία Ζώνη Βαρωσιού, την οποία διακόνησε για 35 χρόνια, μέχρι που η τουρκική εισβολή τον οδήγησε στις Βρυσούλλες, όπου έψελνε και δίδασκε ως το τέλος της ζωής του το 2008. Επηρέασε κι αυτός με
τη σειρά του πολλούς ψαλτάδες της Αμμοχώστου αλλά και των Κοκκινοχωρίων που αποτέλεσαν μαθητές του, ανάμεσά τους και τον μητροπολίτη Κωνσταντίας – Αμμοχώστου, Βασίλειο. Ο «ηδιφωνότατος» Κυριάκος Ψάλτης λοιπόν, που είχε «πολόημα αρχοντικό και μελωδικό» και για τον οποίο ακόμα κι ο σπουδαίος Αβραάμ Ευθυμιάδης, Άρχων μουσικοδιδάσκαλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου είχε πει εντυπωσιασμένος ότι διατηρούσε το γνήσιο εκκλησιαστικό ύφος, έβγαλε αρκετούς ψάλτες στο Βαρώσι και στα Κοκκινοχώρια με το απλό και μεγαλοπρεπές ύφος της Μικράς Ασίας. Ανάμεσά τους και οι έξι γιοι του, εκ των οποίων στον Χρήστο Ψάλτη απονεμήθηκε το τιμητικό οφίκιο του Άρχοντος Υμνωδού της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, καθώς και ο συνονόματος εγγονός του, πρωτοψάλτης στην Αρχιεπισκοπή.
Έτσι, στην Αμμόχωστο και στα Κοκκινοχώρια δημιουργήθηκε ένα ψαλτικό ύφος με Σμυρνέικους μελισματισμούς και βυζαντινή μεγαλοπρέπεια, διαφορετικό από της υπόλοιπης Κύπρου, χάρη στον Κυριάκο Ψάλτη – Εξωμετοχίτη, ο οποίος υπηρέτησε το ιερό αναλόγιο από μικρό παιδί μέχρι την κοίμησή του σε ηλικία 105 ετών, με μοναδική αφοσίωση για περίπου έναν αιώνα.
