Mεσαιωνικά λατομεία στο Κάβο Γκρέκο
Με τα λατομικά προϊόντα της ακτογραμμής του Κάβο Γκρέκο είναι βέβαιο ότι ανοικοδομήθηκε πλήθος εντυπωσιακών κτιρίων στη μεσαιωνική Αμμόχωστο, τη σπουδαιότερη πόλη εκείνης της εποχής στην Ανατολική Μεσόγειο.
Του Άγγελου Σμάγα
Το Κάβο Γκρέκο είναι ο τόπος της πέτρας. Ένας τόπος του οποίου η μοίρα προσδιορίστηκε σε μεγάλο βαθμό από τα ιζηματογενή ασβεστολιθικά πετρώματα που συναντιούνται κατά μήκος όλης της ακτογραμμής του. Είναι αυτά τα ασβεστολιθικά γεωλογικά στρώματα από αμμοαργιλώδη, κροκαλοπαγή, μαργαϊκά και ψαμμιτικά υλικά που οδήγησαν διαχρονικά, κυρίως όμως σε συγκεκριμένες εποχές, σε εξειδικευμένες επιλογές εκμετάλλευσης των δυνατοτήτων του φυσικού περιβάλλοντος.
Ειδικότερα, στα μεσαιωνικά χρόνια της Κύπρου, που οι ανάγκες για λίθινα δομικά υλικά ήταν αυξημένες, η εγγύτερη περιοχή στην παρακείμενη πόλη της Αμμοχώστου για προμήθεια πέτρας ήταν η χερσόνησος του Κάβο Γκρέκο. Έτσι δεν πρέπει να μας ξενίζει η εντατική αξιοποίηση των ασβεστολιθικών στρωμάτων του για εξασφάλιση κατασκευαστικών υλικών. Κάτι τέτοιο άλλωστε μπορούμε με σαφήνεια να διαπιστώσουμε από τα παραθαλάσσια, παλαιά λατομεία που συναντούμε διαδοχικά στον Ποταμό του Λιοπετριού, στην Αγία Θέκλα, στην Αγία Βαρβάρα, στον Μακρόνησο, στην Περνέρα, στους Αγίους Αναργύρους, στη Μελισσώνα, στο Πυργί, στον Πούντο, στις Περνέρες, στον Μαυρόσπηλιο, στα Νησσιά, στη Βυζακιά, στην Ξισταριά, στο Μαντάλι, στους Έλληνες, στο Λούμα και στον Κάππαρη. Πρόκειται για τόπους, όπου η αδυσώπητη φθορά δεν μπόρεσε να σβήσει τα ίχνη των εργαλείων που λάξευσαν τις πέτρες αποτυπώνοντας βαθμίδες εξόρυξης, περιγράμματα αποκολλημένων ογκολίθων, περιφερειακά αυλάκια, οριζόντιες τρύπες καλεμιού και φωλιές σφηνών.
Τα λατομεία που εντοπίζονται στο Κάβο Γκρέκο είναι κυρίως επιφανειακά, κλιμακωτά με κατακόρυφα και οριζόντια μέτωπα εξόρυξης και λιγότερο υπόγεια με στοές και κολώνες στήριξης της οροφής, στα οποία ακολουθούνταν μια σύνθετη διαδικασία για την αφαίρεση των γωνιόλιθων. Σε μια ευρεία ζώνη της ακτογραμμής, όταν μάλιστα η στάθμη της θάλασσας ήταν χαμηλότερα, οι εξειδικευμένοι εργάτες ξερίζωναν και κατέκαιγαν αρχικά τη βλάστηση και απομάκρυναν τη φυτική γη. Το βραχώδες έδαφος ισοπεδωνόταν και ανοίγονταν περιμετρικά κανάλια με λατομικό κασμά. Στη συνέχεια, με βελόνι ή με κατάλληλο πριόνι και χαλαζιακή άμμο, άνοιγαν υποδοχές για μεταλλικές και ξύλινες σφήνες. Μετά την απόσπαση των λίθων από το μητρικό πέτρωμα, ακολουθούσε το ξεχόντρισμα με σκοπό να περιοριστεί ο όγκος τους και να ελαφρύνουν, ενώ ταυτόχρονα γινόταν η πρώτη αδρή σχηματοποίηση που ολοκληρωνόταν με απολέπιση και σμίλευσή τους. Για την ανύψωσή τους γινόταν χρήση γερανών και τροχαλιών, ενώ απαραίτητο ήταν και ένα κεκλιμένο επίπεδο. Αυτό υποβοηθούσε στην εναπόθεση των ογκόλιθων σε τροχήλατη άμαξα, η οποία κινούνταν μέσα σε χαραγμένες στο δάπεδο του δρόμου τροχιές, σαν αυτές που ακόμα διατηρούνται κατά μήκος εκατοντάδων μέτρων στο Μαντάλι και στον Ποταμό του Λιοπετριού. Για τις θαλάσσιες μεταφορές από την άλλη, για τις οποίες διαμορφώνονταν ή κατασκευάζονταν κατάλληλες αποβάθρες φορτοεκφόρτωσης, όπως αυτή στις Περνέρες του Κόννου, πρέπει να υποθέσουμε ότι οι γωνιόλιθοι ταχτοποιούνταν σε πλωτές εξέδρες ή κρεμιόνταν από πλοιάρια μέσα στο νερό ώστε, λόγω της άνωσης, να είναι ελαφρύτεροι.
Με τα λατομικά προϊόντα της ακτογραμμής του Κάβο Γκρέκο είναι βέβαιο ότι ανοικοδομήθηκε πλήθος εντυπωσιακών κτιρίων στη μεσαιωνική Αμμόχωστο, τη σπουδαιότερη πόλη εκείνης της εποχής στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο πλαίσιο αυτών των δεδομένων, τα λατομεία της περιοχής του Κάβο Γκρέκο, από τα οποία απολαξεύθηκαν χιλιάδες κυβικά μέτρα λίθων, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως μνημεία της φύσης και του ανθρώπου, αφού από αυτά προήλθαν τα υλικά για θαυμαστά κτίρια και αριστουργήματα της τέχνης, που αποτελούν ένα σπάνιο πολιτισμικό κεφάλαιο. Στα ντόπια λατομεία μάλιστα καταγράφεται ένας συνδυασμός πληροφοριών σε σχέση με την τεχνολογία, την τέχνη, την πετρολογία και την οικονομική ιστορία του Κάβο Γκρέκο κατατάσσοντάς τα από πλευράς μνημειακής αξίας σε ανώτατο επίπεδο και ως εκ τούτου απορρέουν υποχρεώσεις υψηλού βαθμού προστασίας τους.
Δυστυχώς, στην ελεύθερη επαρχία Αμμοχώστου τα φραγκοενετικά λατομεία βρίσκονται σε κατάσταση ακραίας εγκατάλειψης και απόλυτης αδιαφορίας τόσο από ιδιώτες όσο κι από δημόσιους φορείς με αποτέλεσμα πολλά σημαντικά αρχαιολογικά στοιχεία να έχουν αφανιστεί ολοκληρωτικά. Χαρακτηριστικά, πλειάδα λιθοσωρών και λατύπης που αποτελούσαν υποπροϊόντα των λατομικών δραστηριοτήτων έχουν ισοπεδωθεί, πάμπολλες κάθετες επιφάνειες όπου διασωζόταν η αρχαία τεχνική της ιχθυάκανθας έχουν καταστραφεί, λεπτομέρειες της καθημερινής πραγματικότητας των λατομείων όπως δέστρες για δούλους και υποζύγια έχουν ανεπιστρεπτί χαθεί, ενώ ακόμη και χαράγματα μορφών και επιγραφών έχουν αποξεστεί.
Οφείλουμε λοιπόν να προστατεύσουμε όσα μεσαιωνικά λατομεία διατηρούνται ακόμα στις θαλασσοδαρμένες, βραχώδεις ακτογραμμές του Κάβο Γκρέκο, από τα οποία κτίστηκαν ακλόνητα τείχη, ανυπέρβλητα αρχοντικά και αιώνιοι ναοί, πριν να χαθούν στις κροκάλες ασφαλτοστρωμένων δρόμων, στις επιχωματώσεις προκλητικών επαύλεων και στα θεμέλια ογκωδών ξενοδοχείων της παραπαίουσας κοινωνίας μας, που αφοσιώνεται στο εφήμερο, υποβαθμίζοντας το ιστορικοπολιτισμικό τοπίο σε έναν χέρσο τόπο της λήθης, ένα κενοτάφιο της μνήμης.
Follow Vantagemag on Instagram to see the latest news
