Το Κάστρο της Καντάρας – Του Άγγελου Σμάγα
Η οροσειρά του Πενταδακτύλου είναι ταυτισμένη με την ηρωική παρουσία του βυζαντινού Διγενή Ακρίτα, αναμφίβολα όμως συνδέεται και με τα σπουδαία φρούρια που πρωτοκτίστηκαν εκείνη την περίοδο στις κορυφές της, για να αντιμετωπιστούν εχθρικές επιθέσεις. Ένα από αυτά, το κάστρο της Καντάρας, που βρίσκεται εντός των ορίων της επαρχίας Αμμοχώστου, συνδέεται με αξιοσημείωτα ιστορικά γεγονότα και μοναδικούς θρύλους.
Το συγκεκριμένο οχυρό ανεγέρθηκε σε μία από τις ανατολικότερες και πιο απόκρημνες άκρες του Πενταδακτύλου, σε υψόμετρο 630 μ. και επειδή διέθετε απρόσκοπτη ορατότητα στη μισή τουλάχιστον Κύπρο, αλλά και μέχρι τα βουνά της Καραμανιάς και του Λιβάνου, είχε καταστεί ένα στρατηγικό σημείο ελέγχου.
Οι απότομοι βράχοι είναι αυτοί που διαμόρφωσαν τόσο την περίμετρο της έκτασής του όσο και τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του, που αποτελείται από τρεις ενότητες σε διαφορετικά επίπεδα με πρόσβαση μόνο από ανατολάς.
Το αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα απαρτίζεται από προπύργιο, πεταλόσχημους και ορθογώνιους πύργους με πολεμίστρες, παρατηρητήρια, εξέδρες αποστολής μηνυμάτων, τετράγωνες αίθουσες καλυμμένες με σταυροθόλια, θολωτά δωμάτια για διαμονή της φρουράς, υπόγειους χώρους-φυλακές, στεγασμένες στοές, διαδρόμους, αποχωρητήρια, δεξαμενές και βεβαίως αύλειους χώρους.
Στο κάστρο της Καντάρας από τον 11ο αιώνα, όταν ιδρύθηκε ως βυζαντινό παρατηρητήριο κατόπτευσης των Σαρακηνών, μέχρι τον 16ο αιώνα που το κατέστρεψαν οι Ενετοί για να μην πέσει σε αξιοποιήσιμη κατάσταση στα χέρια των Οθωμανών, διάφορα ιστορικά γεγονότα, καθοριστικά για
τη μοίρα της Κύπρου, διαδραματίστηκαν μέσα κι έξω από τα τείχη του. Κάποια από τα σοβαρότερα ήταν η εκεί καταφυγή του ηγεμόνα της Κύπρου Ισαάκιου Κομνηνού, όταν η Μεγαλόνησος έπεσε στα χέρια του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου κατά τη διάρκεια της Γ ́ Σταυροφορίας το 1191. Μάλιστα όταν ο πολιορκημένος στην Καντάρα Ισαάκιος αναγκάστηκε να παραδοθεί επειδή είχαν συλλάβει την οικογένειά του, το μόνο που ζήτησε από τον νέο κυρίαρχο της Κύπρου ήταν να μην του περάσει σιδερένια δεσμά στα χέρια κι αυτός πράγματι τήρησε τη μεταξύ τους συμφωνία βάζοντάς του τελικά…ασημένιες χειροπέδες.
Λίγες δεκαετίες μετά, το 1231, η Καντάρα συνδέθηκε με τον φρικτό θάνατο των 13 μοναχών που ασκήτευαν στην παρακείμενη βυζαντινή μονή της Παναγίας Κανταριώτισσας. Αυτοί αρνούμενοι να υποκύψουν στις πιέσεις των Λατίνων για το θέμα των άζυμων άρτων, υπέστησαν φυλακίσεις
και φοβερά βασανιστήρια μέχρι τη βίαιη θανάτωσή τους με σύρσιμο από άλογα επάνω σε κακοτράχαλες πέτρες και κάψιμο των κομματιασμένων σωμάτων σε πυρά, γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γερμανού προς τον πάπα Γρηγόριο Θ ́ και έβαλε την ταφόπλακα στις όποιες προσπάθειες συνεννόησης ανάμεσα στους χριστιανούς της ∆ύσης και της Ανατολής.
Το φρούριο της Καντάρας συνδέθηκε και με άλλα σημαντικά γεγονότα της κυπριακής ιστορίας, όπως τη διάσωση του πρίγκηπα Ιωάννη, θείου του βασιλιά Πέτρου Β ́, που ξέφυγε από την άγρυπνη επιτήρηση των Γενουατών κατακτητών της Αμμοχώστου και μεταμφιεζόμενος σε βοηθό μάγειρα, το έσκασε προς το ασφαλές καταφύγιο της Καντάρας. Σε όλο το διάστημα γενουατικής κατοχής του λιμανιού της Αμμοχώστου, το κάστρο της Καντάρας αποτελούσε οχυρό με αυξημένες ευθύνες, γι ́αυτό και σύμφωνα με περιγραφές του Στέφανου Λουζινιανού, ενισχύθηκε ακόμα περισσότερο από τον διάδοχο βασιλιά Ιάκωβο Α ́, κατά την εποχή του οποίου οριστικοποιήθηκε η μορφή του φρουρίου όπως σώζεται σήμερα. Σύμφωνα με τον Στέφανο Λουζινιανό πάλι, το κάστρο της Καντάρας, όπως και τα υπόλοιπα του Πενταδακτύλου, γκρεμίστηκαν μερικώς από τους Βενετούς κυρίαρχους της Κύπρου, λόγω έλλειψης στρατιωτικής δύναμης για την επάνδρωσή τους καθώς και επειδή φοβόντουσαν τυχόν κατάληψη και χρήση τους από εχθρικές δυνάμεις, παρότι στις κατά καιρούς πολεμικές επιχειρήσεις και συγκρούσεις, είχε μείνει απόρθητο.
Το άπαρτο κάστρο της Καντάρας ούτε ο πολιορκητής χρόνος κατάφερε να το υποτάξει, αφού μέχρι σήμερα ξεπροβάλλει ρωμαλέο πάνω στον γυμνό βράχο μέσα από το πυκνό πευκοδάσος. Στις αίθουσες και τους διαδρόμους του μάλιστα υπάρχει η αίσθηση ότι εξακολουθεί ακόμα να πλανάται η αέρινη, μυστηριώδης μορφή της Ρήγαινας της Κύπρου, η οποία λέγεται ότι αφού έκτισε τα 100 σπίτια της στην απροσπέλαστη κορυφή και πέταξε τους εργάτες στους κάθετους γκρεμούς για να μην αποκαλύψουν τα μυστικά περάσματα και τις κρύπτες, έμεινε μόνη να ατενίζει από το παράθυρό της τη φαντασμαγορική θέα. Σήμερα, στο διαμέρισμα της κορυφής του κάστρου διατηρείται άθικτος ο νότιος τοίχος κι ένα εντυπωσιακό παράθυρο, από το οποίο, ενώ η απρόσκοπτη θέα προς την Αμμόχωστο εξακολουθεί πάντα να είναι μαγευτική, πληγώνει βαθιά.
