Ρωμαϊκό Κόσμημα της Αγίας Νάπας
Ανάμεσα στα μνημεία που διασώζονται στα δημοτικά όρια της Αγίας Νάπας σημαντική είναι η παρουσία του μεσαιωνικού Υδραγωγείου, που για εκατοντάδες χρόνια ικανοποιούσε τις ανάγκες του ομώνυμου μοναστηριού και ολόκληρης της περιοχής.
Αρχαιολογικά κατάλοιπα που βρέθηκαν στα δυτικά της Μονής µέχρι και το εκκλησάκι της Αγίας Θέκλας, αλλά κυρίως στην τοποθεσία «Φιλίνα» µαρτυρούν την παρουσία παλαιότερου υδραγωγείου που χρονολογείται στη Ρωµαϊκή περίοδο. Το Υδραγωγείο, όπως το γνωρίζουµε σήµερα αποτελεί αποκατάσταση και µετατροπή του αρχικού της Ρωµαϊκής περιόδου, που έγινε κατά τη Φραγκική περίοδο όταν κτίστηκε το µοναστήρι της Αγίας Νάπας. Η πηγή του νερού βρίσκεται κάπου στα υψώµατα ανάµεσα στην Αγία Νάπα και τον Πρωταρά. Η αρχική ορατή πορεία του αγωγού µέχρι το 1974 ήταν σηµατοδοτηµένη από µια βαρελοειδή κατασκευή στην τοποθεσία Μάνα του Νερού, που οι κάτοικοι γνώριζαν µε το όνοµα «το σπίτι τους Έλληνες».
Από εκεί ακολουθώντας τις ήπιες υψοµετρικές διαφορές του λόφου, οι κατασκευαστές διαµόρφωσαν µε τοίχο ή εκσκαφή τον φυσικό βράχο, έτσι που η όλη πορεία του αγωγού να παραµένει σε κλίση 1,6%, διευκολύνοντας την οµαλή ροή του νερού µε την αρχή της βαρύτητας προς τη Μονή. Σε δύο σηµεία της πορείας του αγωγού παρεµβάλλονται κατασκευές για τον καθαρισµό του νερού µε τη µέθοδο της καθίζησης, ενώ σε τρίτο υπάρχει διευκόλυνση για πότισµα ζώων και για εκτροπή του νερού προς τους αγρούς. Το Υδραγωγείο της Αγίας Νάπας βρίσκεται εντός των ορίων του Κάβο Γκρέκο και του Πρωταρά και ήταν αρχικά ένα ρωµαϊκό οικοδόµηµα που κατά τη Φραγκοκρατία υπέστη αλλαγές. Ο κύριος σκοπός του ήταν να µεταφέρει νερό στο τοπικό µοναστήρι και τη γύρω περιοχή κι είναι ένα από τα ελάχιστα σωζόµενα υδραγωγεία στο νησί.
Η κατασκευή του είναι πολύπλοκη και απαιτούσε εξειδικευµένες γνώσεις καθώς και συνεχή συντήρηση και προστασία για την αποφυγή διαρροών, για την επισκευή ρηγµάτων και τον καθαρισµό και την αφαίρεση της συσσώρευσης αλάτων. Σηµαντικές εργασίες συντήρησης διεξήχθηκαν στο υδραγωγείο κατά την περίοδο 2006 – 2008.
Συγκεκριµµένα τον Σεπτέµβριο του 2006, το έργο εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία INTERREG IIIA Ελλάδα Κύπρος. Το έργο συγχρηµατοδοτείται κατά 50% από το Ευρωπαϊκό Ταµείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και 50% από εθνικούς πόρους.
Στα παλιά χρόνια το υδραγωγείο διοχέτευε το νερό µιας πηγής που βρισκόταν βορειοανατολικά του χωριού Ορµήδεια στις δεξαµενές του εν λόγω χωριού. Η αρχική πορεία του υδραγωγείου εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια της επισκόπησης της περιοχής του 1974 µε την ανασκαφή 3 βαρελοειδών κατασκευών που βρίσκονταν στη θέση “Μάνα του Νερού”.
Σήµερα υπάρχει ένα µακρύ υπόγειο υδραγωγείο λαξευµένο στο βράχο και καταλήγει στη “Μάνα του Νερού”, που λειτουργούσε ως δεξαµενή κατακαθήσεων ή πύργος νερού, όπως τους γνωρίζουµε από σύγχρονα υδραγωγεία. Το υδραγωγείο, που εντοπίστηκε σε µήκος 2 χιλιοµέτρων, εκτεινόταν από την τοποθεσία “Μάνα του Νερού” µέχρι το µοναστήρι, ακολουθώντας την ηπιότερη δυνατή διαδροµή στην υφιστάµενη µορφολογία του εδάφους. Το νερό συλλεγόταν σε µια τεράστια δεξαµενή, που είναι κτισµένη κάτω από µια συκοµουριά στην αυλή του µοναστηριού και το χρησιµοποιούσαν για άρδευση των περβολιών που βρίσκονταν σε χαµηλότερα επίπεδα µεταξύ της Μονής και της θάλασσας. Μια άλλη διακλάδωση του υδραγωγείου µέσα στην αυλή κατέληγε σε καλυµµένο µε θόλο συντριβάνι, ακριβώς στο κέντρο της Μονής. Η νέα πορεία του υδραγωγείου, καθώς και η ύπαρξη έτοιµου οικοδοµικού υλικού στην περιοχή, καθόρισε σε µεγάλο βαθµό την επιλογή του χώρου ανέγερσης του Μεσαιωνικού Μοναστηριού της Αγίας Νάπας.
