Οι πρώτοι ταξιδιώτες στο Κάβο Γκρέκο

Πόσοι από τους χιλιάδες τουρίστες, που κατακλύζουν κάθε χρόνο την Αγία Νάπα και τον Πρωταρά, να υποψιάζονται άραγε ότι οι πρώτοι ταξιδιώτες κατέφθασαν στους ίδιους τόπου τουλάχιστον δώδεκα χιλιάδες (12.000) χρόνια πριν, δένοντας τη μοίρα τους απαρέγκλιτα με τη περιοχή του Κάβο Γκρέκο;

Του Άγγελου Σμάγα

Στην Αγία Νάπα, και συγκεκριμένα στην ανατολική βραχώδη πλευρά της Παραλίας Νησί (Nissi Beach), οι αρχαιολόγοι έχουν εντοπίσει λίθινα εργαλεία που σχετίζονται με την παλαιότερη παρουσία ανθρώπων στην Κύπρο, κατά την Επιπαλαιολιθική εποχή (10.500-9.800 π.Χ.). Πρόκειται για μια θέση πλούσια σε μικρολιθικά ευρήματα, η οποία μάλιστα δεν αποτελεί παρά μόνο την άκρη του αρχικού χώρου δραστηριοποίησης κι εγκατάστασης ανθρώπινων ομάδων. Φαίνεται ότι, μεγάλο τμήμα της καταβυθίστηκε μετά από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, όταν επικράτησαν θερμότερες κλιματικές συνθήκες στην αρχή του Ολόκαινου, πριν από περίπου 10.000 χρόνια. Νωρίτερα είχε προηγηθεί μια ψυχρή κλιματική αλλαγή στο τέλος της Νεότερης Εποχής των Παγετώνων, κατά τη διάρκεια της οποίας η θαλάσσια στάθμη βρισκόταν 70 μέτρα χαμηλότερα και έτσι η ακτογραμμή ήταν αρκετά χιλιόμετρα μακρύτερα απ’ ό,τι είναι σήμερα, ενώ οι σύγχρονές μας παραλίες αποτελούσαν πεδιάδες. Η απόσταση λοιπόν από τις απέναντι ηπειρωτικές ακτές της Ανατολικής Μεσογείου είχε σημαντικά μειωθεί, επιτρέποντας να καταφτάσουν στη Μεγαλόνησο, με πρώιμης μορφής πλεούμενα, οι πρώτοι ταξιδιώτες.

Αυτοί αποτελούσαν αποφασισμένους κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες του τέλους της Παλαιολιθικής εποχής, οι οποίοι αποτολμούσαν το απρόβλεπτο θαλάσσιο ταξίδι, αναζητώντας πρώτες ύλες ή επιχειρώντας να εξασφαλίσουν την πλούσια τροφή που διέθετε το νησί σε πυγμαίους ιπποπόταμους, που αφθονούσαν εκείνες τις εποχές, αφού δεν υπήρχαν επικίνδυνοι σαρκοφάγοι θηρευτές. Ίσως μάλιστα να είναι οι ίδιοι οι Παλαιολιθικοί κυνηγοί, αν όχι η έντονη κλιματική αλλαγή, που οδήγησαν στον αφανισμό τα συγκεκριμένα ενδημικά ζώα, των οποίων απολιθωμένα σκελετικά κατάλοιπα έχουν εντοπιστεί και ερευνηθεί στην πλαγιά του Πάρκου Γλυπτικής Αγίας Νάπας. Βέβαια, εκτός της άγριας χερσαίας πανίδας, αυτοί οι πρώτοι ταξιδιώτες κατανάλωναν, όπως αποδεικνύεται από τα ανασκαφικά ευρήματα στην Παραλία Νησί (Nissi Beach), και πολλά θαλάσσια είδη, κυρίως όστρεα, τα οποία όμως αλίευαν περισσότερο για το κέλυφός τους, που το χρησιμοποιούσαν στην κατασκευή κοσμημάτων ή ακόμα και ως ανταλλάξιμο είδος, αφού φαίνεται ότι είχε μια ειδική συμβολική αξία. Η παρουσία αυτών των παλαιολιθικών πληθυσμών δεν πρέπει να ήταν περιστασιακή, καθώς μια σειρά κατασκευών, όπως μαγειρικές εστίες, και διαμορφώσεων των βράχων με πάγκους και εσοχές, παραπέμπουν σε σημαντική επένδυση κόπου για την οργάνωση του χώρου και τη δημιουργία πιο μακροχρόνιων σχέσεων με τον τόπο.

Κάτι αντίστοιχο ίσως να ίσχυε και για δυο ακόμα επιπαλαιολιθικές θέσεις στην περιοχή της Αγίας Νάπας, εκ των οποίων η πρώτη εντοπίζεται, μέσω των μικρολιθικών εργαλείων της, σε παραθαλάσσιο βραχώδες περιβάλλον κοντά στα Θαλασσινά Παλάτια, ενώ η δεύτερη επισημαίνεται λίγο ανατολικότερα από το Μοροβίκλι. Ακόμα δυο σύγχρονές τους θέσεις βρίσκονται στην περιοχή του Πρωταρά. Πρόκειται για την παραθαλάσσια Σπηλιά του Κύκλωπα, όπου ανιχνεύονται λίγα απολεπισμένα τέχνεργα, μέσα και γύρω από το σπήλαιο, αλλά και για την εκτεταμένη υπαίθρια περιοχή της Ακεφάλου, όπου διακρίνονται αρκετά πυριτολιθικά εργαλεία, καθώς και πυρήνες κατασκευής τους. Μάλιστα η ποικιλία των υλικών στα εργαλεία των παραπάνω θέσεων, αποκαλύπτει ένα ευρύ δίκτυο επαφών, αφού, ειδικά στην πρώτη περίπτωση, η ανεύρεση ακόμα και οψιανού υποδηλώνει την ύπαρξη περίπλοκων μηχανισμών ανταλλαγής με εξαιρετικά απομακρυσμένες περιοχές, όπως το Αιγαίο και η κεντρική Ανατολία.

Λίγο μεταγενέστερες, αλλά επίσης πριν τη νεολιθική εποχή, καθώς και κατά τη διάρκεια των πρώιμων φάσεών της, δηλαδή της Προ-νεολιθικής (9.800-8.200 π.Χ.) και της Ακεραμικής Νεολιθικής (8.200-5.000), μπορούν να θεωρηθούν οι θέσεις εγκατάστασης στην πλατιά κορυφή του κακοτράχαλου Κάβο Γκρέκο, στο ύψωμα του βραχώδους Φανού, μέσα και έξω από το σπήλαιο των Αγίων Σαράντα, καθώς και στον απόκρημνο λόφο του Προφήτη Ηλία στον Πρωταρά. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι εμφανής η επιλογή υψηλών, εποπτικών σημείων με Οχυρωματικό χαρακτήρα, γεγονός που ίσως να έχει μια ιδεολογική διάσταση και να συνδέεται με την προσπάθεια «δαμασμού» του τοπίου και την πιο μόνιμη κατοίκηση στην περιοχή. Αν αυτό συνδυαστεί με την παρουσία λίθινων καταλοίπων οικοσκευής, όπως γουδιά και μυλόπετρες, καθώς και πιο στέρεων αρχιτεκτονικών στοιχείων, ειδικά στους Αγίους Σαράντα και στον Προφήτη Ηλία, όπου πιθανώς ανεγέρθηκαν περίβολοι, τότε η εικόνα της μόνιμα εγκατεστημένης κοινότητας και των πιο σύνθετων κοινωνικών σχέσεων ενισχύεται ακόμα περισσότερο.

Είναι άλλωστε αυτές οι συνθήκες που οδηγούν κατά την επόμενη Κεραμική Νεολιθική περίοδο (5.000-4.000) στην ίδρυση του μόνιμου οικισμού στα Νησιά του Πρωταρά. Εκεί αποκαλύφθηκε ένα νεολιθικό χωριό με όλα τα χαρακτηριστικά της παραγωγικής οικονομίας, αλλά και με κάποιο συντηρητισμό σε επιμέρους ζητήματα, όπως η επιμονή στη θήρευση ελαφιών, γεγονός που υποδεικνύει ότι δεν είχε ξεπεραστεί εντελώς το προηγούμενο οικονομικό μοντέλο του τέλους της Παλαιολιθικής, παρότι παγκύπρια είχε σαφώς ολοκληρωθεί η διαδικασία μετάβασης
από τις κοινωνικοοικονομικές δομές της εποχής των κυνηγών- τροφοσυλλεκτών σε αυτές των κτηνοτρόφων-γεωργών.

Η συγκεκριμένη πάντως διαδικασία, που διήρκεσε περίπου 5.000 χρόνια και οδήγησε σταδιακά από τις εποχικές εγκαταστάσεις των πρώτων ταξιδιωτών στους μόνιμους οικισμούς της περιοχής του Κάβο Γκρέκο, φαίνεται ότι αποτελεί προϊόν ντόπιων, αδιάσπαστων χρονικά εξελίξεων, οι οποίες διαμόρφωσαν τελικά ένα δυναμικό πολιτισμικό ιδίωμα με δική του αυτόνομη πορεία στις χιλιετίες που ακολούθησαν.

Follow Vantagemag on Instagram to see the latest news