Η Μονή της Αγίας Νάπας
Του Άγγελου Σμάγα
Μικρός θυμάμαι που κατέβαινα τα σκαλιά της παλιάς εκκλησίας της Αγίας Νάπας σφιχτοκρατώντας το χέρι της γιαγιάς μου και μου διηγιόταν συχνά ότι στο σπήλαιό της είχε βρεθεί τον 11ο αιώνα η εικόνα της Παναγίας, την οποία είχε κρύψει εκεί κάποιος μοναχός κατά την Εικονομαχία. Μου ανέφερε ακόμη ότι η φήμη της εικόνας ως θαυματουργού στα βυζαντινά χρόνια είχε καταστήσει το σπήλαιο και το αγίασμα, που αναβλύζει μέσα του, Παγκύπριο προσκύνημα. Γι’ αυτό, συνέχιζε, όταν αργότερα το νησί πέρασε στα χέρια των Φράγκων, επιδίωξαν να το ελέγξουν ανοικοδομώντας το πετρόχτιστο μέρος της εκκλησίας. Μου έλεγε, τέλος, ότι στη σαρκοφάγο της αυλής είχε θαφτεί μια Ενετή αρχοντοπούλα από την Αμμόχωστο, η οποία, αρνούμενη να παντρευτεί, ανήγειρε το μοναστήρι και ότι εκείνη είχε φυτέψει στη νότια πύλη την τεράστια τουμπεζιά, τη συκομουριά που στη σκιά της εμπνεύστηκε και ο Σεφέρης.
Όλα αυτά τότε φάνταζαν στο παιδικό μου μυαλό σαν παραμύθι, μια προφορική παράδοση που με ευλάβεια μου αφηγείτο η γιαγιά μου. Μεγαλώνοντας όμως αντιλήφθηκα πως όσα εξιστορούσε αποτελούσαν τον πυρήνα της αλήθειας σε σχέση με το παρελθόν του μοναστηριού. Πράγματι, η πρώτη χρήση του χώρου σχετίζεται με τη βυζαντινή εποχή, όταν στις πυκνόφυτες, κρημνώδεις πλαγιές του Κάβο Γκρέκο εντοπίστηκε η εικόνα της Παρθένου Μαρίας της Αγίας Νάπας, δηλαδή του Αγίου Δάσους. Στα χρόνια εκείνα ανάγεται η μετατροπή του φυσικού σπηλαίου σε ανθρωπογενή λατρευτικό χώρο με τον καθαρισμό και την απόξεση των πλευρών και της οροφής του, καθώς και την οριοθέτηση του Ιερού στο βορειοανατολικό του κοίλωμα, όπου και σκαλίστηκε ανάγλυφη ταινία για τον διαχωρισμό του κάτω μέρους της αψίδας από το τεταρτοσφαίριό της. Τότε επίσης πρέπει να πραγματοποιήθηκε η διαμόρφωση της πηγής του αγιάσματος σε πηγάδι, αλλά και η μεταφορά στο Ιερό των τριών μαρμάρινων στύλων, πιθανώς από την κατεστραμμένη Πρωτοχριστιανική βασιλική της Παναγιώτισσας, που άλλωστε αναφέρεται με την ονομασία Στυλάρια σε μεσαιωνικούς χάρτες.
Στη συνέχεια, κατά τη Φραγκοκρατία, έγιναν μετατροπές και προσθήκες στον αρχικό σπηλαιώδη ναό με την οικοδόμηση, σε επαφή με το παλαιό ορθόδοξο Ιερό, ενός εκκλησιαστικού χώρου για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες και του λατινικού δόγματος το οποίο διεκδίκησε το προσκύνημα, που αποτελούσε σημείο αναφοράς τόσο για τους Κύπριους, όσο πλέον και για τους Ευρωπαίους ταξιδιώτες στους δρόμους της Ανατολικής Μεσογείου.
Έτσι η Αγία Νάπα έγινε ευρέως γνωστή από τότε, όπως άλλωστε προκύπτει από αρκετές γραπτές αναφορές εκείνης της εποχής που τη συσχετίζουν με σημαντικά γεγονότα, ένα από τα οποία ήταν και ο καταποντισμός στην περιοχή της έξι γενουατικών γαλερών φορτωμένων με λάφυρα από την Αμμόχωστο.
Πάντως η πρώτη ξεκάθαρη καταγραφή της εκκλησίας και του μοναστικού συγκροτήματος της Αγίας Νάπας ανάγεται στην Ενετική εποχή, όταν πράγματι αναγέρθηκαν τα κελιά που περιβάλλουν τον ναό «σαν ένα τετράγωνο κάστρο». Όντως το μοναστήρι έχει ορθογώνια κάτοψη με την δυτική πλευρά να ορίζεται από τον ναό και τον βραχώδη γκρεμό και στις άλλες τρεις μεριές να συγκροτείται από τρεις πτέρυγες. Η βόρεια πτέρυγα περιλαμβάνει ένα δίχωρο δωμάτιο, το διώροφο κομψά διακοσμημένο κτίσμα με τους εξώστες, τη βόρεια πύλη και τρία ξυλόστεγα κελιά, η ανατολική απαρτίζεται από οκτώ κελιά καλυμμένα με σταυροθόλια και οξυκόρυφες καμάρες και η νότια πτέρυγα αποτελείται από τη βασική είσοδο, ένα μεγάλο μονόχωρο δωμάτιο δίπλα της και τρία κελιά. Στο μεγαλύτερο μήκος των τριών πτερύγων, με κλίση προς το εσωτερικό της αυλής, υπάρχει ηλιακός, που στηρίζεται σε διαδοχικές καμάρες και του οποίου ο διάδρομος είναι χαλικόστρωτος. Εφαπτόμενο του βόρειου τοίχου του μοναστηριού διέρχεται αυλάκι νερού που καταλήγει στη μαρμάρινη κρήνη με μορφή κεφαλής κάπρου, η οποία προφανώς αποτελούσε υδρορροή αρχαίου κτιρίου, καθώς και στη μαρμάρινη ανάγλυφη λεκάνη του σιντριβανιού, του στεγασμένου με πέτρινο θόλο στο κέντρο της αυλής. Το νερό συνέχιζε τη διαδρομή του υπογείως και χυνόταν σε δεξαμενή αμέσως νότια του μοναστηριού, δίπλα στην υπεραιωνόβια συκομουριά, από όπου ποτίζονταν τα περιβόλια του. Τα κτήματα βεβαίως μιας τόσο σημαντικής μονής, τόσο σπουδαίας ώστε να δώσει το όνομά της σε έναν προμαχώνα των τειχών της Αμμοχώστου, δεν περιορίζονταν μόνο στις εκτάσεις γύρω από το μοναστηριακό συγκρότημα, αλλά ξεκινούσαν από τα Χορτάκια της Σωτήρας κι έφταναν ως τον Πρωταρά, ενώ υπήρχαν προσοδοφόρα μετόχια της τόσο στην Ορμήδεια όσο και στο Πραστειό Αμμοχώστου.
Αποτελούσε λοιπόν η μονή της Αγίας Νάπας μια από τις ποιο ισχυρές και βαθύπλουτες μονές την περίοδο της Ενετοκρατίας, που είχε όλα τα εχέγγυα ώστε να διαδραματίζει έναν καθοριστικό ρόλο στις ζωές των ντόπιων. Το ίδιο συμβαίνει και σήμερα που το μοναστήρι εξακολουθεί να έχει κεντρική σημασία στην Αγία Νάπα, ως ένας ορθόδοξος χώρος ο οποίος πιστοποιεί και διαλαλεί αδιάλειπτα εδώ και χίλια χρόνια το θαύμα ανεύρεσης της εικόνας της Παρθένου Μαρίας, όπως το επιβεβαίωνε και το ομολογούσε και η μακαριστή γιαγιά μου, όταν προσευχόταν στην Παναγία του Δάσους.
Follow Vantagemag on Instagram to see the latest news
