Εσύ αναγνωρίζεις το «Σύνδρομο του απατεώνα» σε σένα; – Της Ελένης Ινιάτη
Πόσο συνηθισμένο είναι το «σύνδρομο του απατεώνα» (imposter syndrome) και πως μπορείς να απαλλαχθείς αν το αναγνωρίζεις σε σένα;
Έχεις αισθανθεί ποτέ άβολα ενώ έλαβες κομπλιμέντα για ένα σου επίτευγμα; Να νιώθεις άβολα ή να αποφεύγεις συζητήσεις που αφορούν επιτυχίες σου; Ότι δεν άξιζες έπαινο ή γιορτή για κάτι που πέτυχες- διότι κατά την άποψή σου δεν τα αξίζεις; Τότε πρέπει να διαβάσεις για το σύνδρομο του απατεώνα!
Το σύνδρομο του απατεώνα (Imposter Syndrome) είναι η κατάσταση στην οποία ένα άτομο που βιώνει επιτυχία, αμφιβάλλει για τον εαυτό του και αρχίζει να την αμφισβητεί. Ερμηνεύει την επιτυχία του ως θέμα τύχης και αισθάνεται τύψεις γιατί λαμβάνει αναγνωρισιμότητα χωρίς να το αξίζει (δεν ισχύει, αλλά έτσι πιστεύει). Ακόμη και όταν λαμβάνει θετικά σχόλια και επαίνους, θεωρεί ότι πρόκειται για θέμα ανεπάρκειας των απέναντί του να δουν την αποτυχία πάνω του. Έτσι αρχίζει να αισθάνεται ένοχος και «απατεώνας», με μόνιμο φόβο ότι οι άλλοι μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανακαλύψουν ότι δεν είναι στα αλήθεια ικανός και θα μαθευτεί ότι είναι αποτυχημένος- πράγμα που δεν ισχύει.
Ένα απλό παράδειγμα είναι όταν ένα άτομο πάρει προαγωγή στην δουλειά του. Μια φυσιολογική αντιμετώπιση θα ήταν να αισθανθεί ότι αμείβονται οι κόποι του, να ευχαριστηθεί και ίσως και να το γιορτάσει με κοντινά του άτομα. Τι συμβαίνει όμως όταν «το σύνδρομο του απατεώνα» πλήττει το άτομο; Aντί να νιώσει ικανοποίηση, τον κατακλύζουν αρνητικά συναισθήματα και ενοχές για το επιτυχές του βήμα. Τον περιτριγυρίζουν σκέψεις του τύπου «Καλά σε εμένα έδωσαν προαγωγή; Πρέπει να είναι εντελώς τυχαίο ή να μην το σκέφτηκαν καλά!», «Τι θα γίνει όταν ανακαλύψουν πως δεν άξιζα την προαγωγή;», «Σίγουρα όποιος μάθει ότι πήρα προαγωγή θα σκέφτεται πως κάτι πήγε λάθος», «Γιατί εγώ και όχι ο άλλος;». Το άτομο δηλαδή δεν αισθάνεται άξιο επιβράβευσης και αναγνώρισης, υποτιμώντας τον εαυτό του και τις δυνατότητές του, ενώ στην πραγματικότητα είναι ικανό.
Περισσότερο από 70% των ανθρώπων βιώνει κάποια στιγμή στη ζωή του το σύνδρομο, και περισσότερο πλήττονται οι γυναίκες. Το σύνδρομο αυτό υπάρχει ακόμη και στους πιο κορυφαίους και πετυχημένους στις ειδικότητές τους. Έτσι έχουμε και παραδείγματα διάσημων προσωπικοτήτων όπως είναι η Lady Gaga και ο Tom Hanks που παραδέχτηκαν πως πάσχουν από το «σύνδρομο του απατεώνα». Φαίνεται άλλωστε και από κάποια λεγόμενα τους σε συνεντεύξεις, όπως της Lady Gaga: «Ακόμα μερικές φορές αισθάνομαι σαν μία χαμένη και πρέπει απλώς να σηκώνομαι και να λέω στον εαυτό μου ότι είμαι Super Star κάθε πρωί, ώστε να μπορέσω να ξεπεράσω τις αρνητικές σκέψεις και την αμφισβήτηση ως προς τον εαυτό μου και να είμαι αυτή που οι θαυμαστές μου βλέπουν ότι είμαι.” Ο Tom Hanks εκφράστηκε και αυτός μέσα από συνέντευξή του όταν ρωτήθηκε πως αισθάνεται που έφτασε τόσο ψηλά λέγοντας: «Ανεξάρτητα από το τι έχω πετύχει, έρχεται ένα σημείο όπου σκέφτομαι: «Πώς έφτασα εδώ; Πότε θα ανακαλύψουν ότι στην πραγματικότητα είμαι απατεώνας και θα μου τα πάρουν όλα πίσω;»
Γιατί όμως πολλοί πάσχουν από αυτό το σύνδρομο και δεν αποδέχονται ότι ΑΞΙΖΟΥΝ οτιδήποτε και αν είναι αυτό που πέτυχαν; Γιατί βάζουν τρικλοποδιές στους εαυτούς τους; Πολλά μπορεί να είναι τα αίτια αλλά το βασικότερο είναι η τελειομανία. Τα άτομα που είναι τελειομανή τείνουν να βλέπουν μόνο τα λάθη τους πολλές φορές και να «αυτομαστιγώνονται» γύρω από αυτά, αγνοώντας όλα όσα πέτυχαν. Ένα άλλο αίτιο που ίσως να βρίσκεται κάτω από την ομπρέλα της τελειομανίας είναι η σχέση που είχε ως παιδί με τους γονείς του το άτομο. Ίσως ένας από τους γονείς ή και οι δύο να ήταν αυστηροί, να μην επιβράβευαν εύκολα το παιδί ή ακόμη και να το σύγκριναν με άλλα παιδιά, πιέζοντας το ότι πρέπει να είναι όλο και καλύτερο για να αξίζει. Ίσως δηλαδή το άτομο να ήταν το παιδί που προσπαθούσε συνεχώς να αποδείξει κάτι στους γονείς του για να πάρει την επιβράβευση ή να ήταν το παιδί που δεν ένιωθε τρυφερότητα εάν έφερνε στο σπίτι κάτι καλό αλλά όχι άριστο. Ίσως είναι το παιδί που στο σχολείο δεχόταν bullying και να υιοθέτησε συναισθήματα αναξιότητας μεγαλώνοντας.
Τι μπορείς να κάνεις εάν αναγνωρίζεις τα σημάδια του συνδρόμου σε εσένα; Αρχικά, να εξασκήσεις το μυαλό σου να δέχεται τα επιτεύγματά σου και ότι αξίζεις συγχαρητήρια για αυτά. Να αναγνωρίζεις τους κόπους σου και να μην τους ακυρώνεις επειδή υπάρχουν κάποια λάθη, λάθη πάντα θα υπάρχουν. Όταν συμβαίνει κάτι καλό σε σένα όπως μία αναγνώριση, μία προαγωγή, πρόσληψη κλπ. σκέψου από που ξεκίνησες και τι έκανες για να το κερδίσεις- και γιατί όχι- να το γιορτάσεις με ένα τρόπο. Αναγνώρισε τους κόπους σου και δέξου πως το αποτέλεσμα δεν είναι τυχαίο! Φέρσου με αγάπη στον εαυτό σου και άσε την αυτοκριτική στην άκρη. Εάν δυσκολεύεσαι να αναγνωρίσεις επιτυχίες σου ή θετικά σου στοιχεία, ζήτησε βοήθεια από κάποιο κοντινό σου άτομο να σου πει, θα εκπλαγείς που πολλές φορές κάποιος δίπλα σου αναγνωρίζει θετικά στοιχεία σου που εσύ μέχρι τώρα δεν τα υπολόγιζες. Εάν ακόμη αισθάνεσαι ότι είναι πιο εύκολο να είσαι αυστηρός με τον εαυτό σου και δυσκολεύεσαι πολύ να του δώσεις αγάπη, τότε θα είναι καλό να ξεκινήσεις να μιλάς με έναν ειδικό και να αρχίσεις το ταξίδι εξερεύνησης του εαυτού σου.
