Ένα πρωινό με τον Δαρβίνο και τον Ντεκάρτ

Του Ζανέττου Λουκά

Η σκέψη είναι η υπηρέτρια της οργανωμένης γνώσης. Μου το ψιθύρισαν στο αυτί ένα πρωί ο Κάρολος Δαρβίνος και ο Ρενέ Ντεκάρτ.

Ναι η σκέψη είναι η υπηρέτρια της οργανωμένης γνώσης. Είναι το θεμέλιο όλων όσων κάνουμε, αλλά βασίζουμε σε μεγάλο βαθμό στην αυτόματη και ασυνείδητη σκέψη για την επεξεργασία πληροφοριών, συχνά με αποτέλεσμα παρανοήσεις και λάθη. Όλοι οι άλλοι παράγοντες είναι ίσοι, τα άτομα με ανώτερη γνώση επιλύουν καλύτερα τα προβλήματα και έχουν καλύτερες κρίσεις από εκείνους με ανεπαρκείς γνώσεις. Αυτό οφείλεται στο επίπεδο καθιερωμένων προτύπων σκέψης που έχουν χτίσει όλα αυτά τα χρόνια. Οι αληθινοί στοχαστές εμβαθύνουν συνεχώς την κυριαρχία τους στα βασικά – αποκτούν νέες γνώσεις, τροποποιούν τις υπάρχουσες γνώσεις και μερικές φορές απορρίπτουν τις παλιές γνώσεις ως άσχετες.

Τις περισσότερες φορές, δεν είναι αυτό που δεν γνωρίζουμε που μας φέρνει σε μπελάδες ή οδηγεί στην πορεία των λαθών που αλλάζουν τη ζωή, είναι αυτό που γνωρίζουμε και τι κάνουμε με αυτό. Η βελτίωση του τρόπου με τον οποίο πιστεύουμε μπορεί να μας βοηθήσει να κάνουμε καλύτερες επιλογές. Μελετώντας την «καταγωγή των ειδών» ίσως το πιο αμφισβητούμενο βιβλίο του Δαρβίνου ένα πρωινό του Αυγούστου αναρωτήθηκα πότε ήταν η τελευταία φορά που σκέφτηκα πώς σκέφτομαι;

Οι ποιο αποτελεσματικοί στοχαστές δεν δέχονται εύκολα πληροφορίες στην καθημερινότητά τους. Αποφεύγουν επίσης να πηδούν σε συμπεράσματα και να σπεύδουν να κρίνουν. Δημιουργούν συνεχώς ερωτήσεις για να διευκρινίσουν και να επεκτείνουν την κατανόησή τους. Το κλειδί είναι να δούμε και να κατανοήσουμε πολλές απόψεις, να τις αναλύσουμε αντικειμενικά και να κάνουμε μια λογική επιλογή με βάση τις υπάρχουσες και νέες γνώσεις. Η επιθυμία να σκεφτούμε κριτικά ακόμη και τα πιο απλά ζητήματα μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερα και αντικειμενικά αποτελέσματα.

Ο πατέρας της σύγχρονης φιλοσοφίας ο Γάλλος φιλόσοφος, μαθηματικός και επιστήμονας Ρενέ Ντεκάρτ, υποστηρίζει ότι «Αν θα είσαι πραγματικός αναζητητής της αλήθειας, είναι απαραίτητο τουλάχιστον μία φορά στη ζωή σου να αμφισβητείς, όσο δυνατόν, όλα τα πράγματα». Ο Descartes έλυσε προβλήματα γνωστικής χρησιμοποιώντας τους τρεις διάσημους κανόνες σκέψης του, όπως περιγράφεται στο βιβλίο του «κανόνες για την κατεύθυνση του νου». 

Οι κανόνες είναι οι εξής:

Να μην δέχεσαι τίποτα ως αληθινό που δεν είναι αυτονόητο. Να χωρίζεις τα προβλήματα στα πιο απλά μέρη τους. Να επιλύεις προβλήματα προχωρώντας από απλό σε περίπλοκο.

Η μετάβαση σε αποτελεσματική σκέψη σημαίνει να σκέφτεσαι σκόπιμα χρησιμοποιώντας ένα πλαίσιο και μια ομάδα εργαλείων που μπορούν να οδηγήσουν σε καλύτερες αποφάσεις και ταχύτερη επίλυση προβλημάτων στη ζωή και την καριέρα. Ο Δαρβίνος ήταν ένας απίστευτα οργανωμένος συλλέκτης πληροφοριών. Δεν φοβόταν να αμφισβητήσει τις υπάρχουσες πεποιθήσεις και γνώσεις του.

Στην αυτοβιογραφία του ο Δαρβίνος γράφει: «Κατά τη διάρκεια πολλών ετών ακολούθησα έναν χρυσό κανόνα. Κάθε φορά που ένα γεγονός, μια νέα παρατήρηση ή μια σκέψη μου ήταν αντίθετη με τα γενικά μου αποτελέσματα, το σημείωνα σε ένα χαρτί, γιατί ανακάλυψα από την εμπειρία μου ότι τέτοια γεγονότα και σκέψεις ήταν πολύ πιο ικανές να ξεφύγουν από τη μνήμη μου». Βλέπουμε λοιπόν ότι η μεγάλη επιτυχία του Δαρβίνου, με τη δική του ανάλυση, οφείλεται στην ικανότητά του να βλέπει, να σημειώνει και να μαθαίνει από τις αντιρρήσεις για τις αγαπημένες του σκέψεις.

Η «καταγωγή των ειδών», το διάσημο του βιβλίο έφερε επανάσταση στην πορεία της επιστήμης και συνεχίζει να αλλάζει καθημερινά τις απόψεις μας για τον κόσμο. Το εξαιρετικό εύρος περιέργειας του Δαρβίνου οδήγησε σε εκπληκτικές ανακαλύψεις. Ο Δαρβίνος σκέφτηκε ευρέως και προσεκτικά, ειδικά κατά τη διάρκεια των στοχαστικών περιπάτων του. Ενώ εργαζόταν για τη διάσημη θεωρία της εξέλιξης, ο Δαρβίνος έκανε καθημερινές βόλτες, για να ασκήσει το μυαλό και το σώμα του, να σκεφτεί και το πιο σημαντικό να παρατηρήσει τη φύση. Περπατώντας την ίδια διαδρομή κάθε μέρα από το σπίτι του, μέσα από σκιερά δάση ο Δαρβίνος το χαρακτήρισε αυτό ως «μονοπάτι σκέψης». Πήρε κάθε ευκαιρία, ανεξάρτητα από το πού έπρεπε να συμμετάσχει σε παραγωγική σκέψη.

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν έπαιζε βιολί σε περιόδους παραγωγικής σκέψης, ισχυριζόμενος ότι ήταν κατά κάποιο τρόπο επέκταση της σκέψης του και ότι τον βοήθησε να λύσει ιδιαίτερα δύσκολα προβλήματα. Ο Μότσαρτ ισχυρίστηκε ότι πολλές από τις καλύτερες μουσικές του ιδέες ήρθαν ενώ περπατούσε ή οδηγούσε σε άμαξα.

Σε ό, τι κάνουμε πρέπει πάντοτε να βελτιώνουμε τις δεξιότητές και τις γνώσεις μας σχετικά με τις θεμελιώδεις έννοιες. Τίποτα δεν είναι ποτέ αρκετό. Καθώς επανεξετάζουμε τις βασικές αρχές, θα βρίσκουμε πάντοτε νέες πληροφορίες. Μπορεί να φαίνεται ότι η επιστροφή στα βασικά είναι ένα βήμα πίσω και απαιτεί επιπλέον χρόνο και προσπάθεια. Ωστόσο, με τη δημιουργία σταθερών θεμελίων, σύντομα θα δούμε τις πραγματικές μας ικανότητες να μεγαλώνουν.

Οι μεγαλύτεροι στοχαστές του κόσμου συνεχίζουν να ακονίζουν τη λογική τους. Καθώς ο κόσμος μας συνεχίζει να αλλάζει, είναι πιθανό ότι όλοι θα πρέπει να αναπτύξουμε κάποια από τη σοφία και την ιδιοφυΐα ανθρώπων όπως ο Αϊνστάιν, ο Δαρβίνος και ο Ντεκάρτ. Το να μάθεις πώς να σκέφτεσαι αποτελεσματικά απαιτεί να σκεφτόμαστε πέρα από τις καθιερωμένες ιδέες μας και την περιέργεια να κρατούμε τον εαυτό μας να αναρωτιέται κάθε στιγμή.