Το ταξίδι του μπουζουκιού

Του Χρίστου Κυριάκου

Το μπουζούκι είναι ένα έγχορδο λαϊκό μουσικό όργανο που εμφανίστηκε στα μέρη μας προς τα τέλη του 19ου αιώνα, αρχές του 20ου. Είναι πολύ διάσημο όργανο στις περιοχές μας και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με το ρεμπέτικο και το λαϊκο τραγούδι, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν χρησιμοποιείται και σε άλλα είδη μουσικής.

Το μπουζούκι προέρχεται από την τούρκικη λέξη bozuk που σημαίνει χαλασμένος, ακατάστατος. Στην Κύπρο έχουμε και την έκφραση “συνεννόηση μπουζούκκι”, εννοώντας πως δεν εξηγήθηκαν, ενώ στην Ελλάδα λέγοντας τον άλλο μπουζούκι εννοούν τον ανόητο.

Η καταγωγή του μπουζουκιού είναι αμφιλεγόμενη αφού υπάρχουν μελετητές που πιστεύουν πως προέρχεται από την οθωμανική μουσική παράδοση ενώ υπάρχουν και οι μελετητές που θεωρούν πως το μπουζούκι είναι ένα είδος ταμπουρά, μετεξέλιξη του αρχαιοελληνικού πανδούρα.
Το μπουζούκι επινοήθηκε επί εποχής Τουρκοκρατίας. Φυσικά το μπουζούκι δεν ήταν το όργανο των φυλακόβιων, των χασικλήδων, των απόκληρων, είναι ένα μουσικό όργανο που αφενός υπάρχει στην Ελλάδα ήδη από την εποχή του Μεγάλου Αγώνα του 1821 – ήταν ένα από τα όργανα του αγώνα της Επανάστασης!.

Ο Μακεδόνας στρατηγός του 1821 Νικόλαος Κασομούλης (1795-1872) αναφέρει στα Στρατιωτικά Ενθυμήματα του:
«.. Εγώ λαλούσα το μπουζούκι λεγόμενον, ο Χρήστος τον ταμπουράν με δυο τέλια, ο Σπύρος Μήλου το φλάουτο, άλλοι, άλλα όργανα ευμετακόμιστα, μπουλγάρια και ρεμπάπια. Ο Γεωργούλας Παλαιογιάννης (εκατόνταρχος τις χιλιαρχίας) λαλούσεν πολλά γλυκά τον β(μπ) αγλαμάν, ο Παλαιοκώστας το β(μπ)ουζούκι και άλλοι (τις χιλιαρχίας κατώτεροι αξιωματικοί) με λιουγκάρια και ικετέλια.

Αρχικά το μπουζούκι ήταν τρίχορδο, με 3
ζεύγη μεταλλικών χορδών. Σύμφωνα με τους μουσικούς, αν και δεν έδιναν στον οργανοπαίχτη την ευκολία πολλών κινήσεων ήταν άπιαστα στα ταξίμια (αυτοσχεδιασμό). Μετέπειτα προσέθεσαν και τέταρτη χορδή (4 ζεύγη) όπου
έδωσε μια νέο πνοή στο όργανο αφού αναγκαστικά έγιναν και μετατροπές
στο τρόπο κατασκευής του οργάνου, όπως για παράδειγμα την αύξηση της ταστιέρας (μπράτσο έγχορδου μουσικού οργάνου) και του σκάφους. Όσον
αφορά τον πρώτο που πρόσθεσε την 4 χορδή, λέγεται πως ήταν ο Αναστάσιος Σταθόπουλος ενώ άλλοι ισχυρίζονται πως ήταν ο Μανώλης Χιώτης.

Η πρώτη μεγάλη ρεμπέτικη κομπανία, η περίφημη “Τετράς”, εμφανίστηκε
στον Πειραιά αρχές τις δεκαετίας του 1930 αποτελούμενοι από τους Μάρκο Βαμβακάρη, Στράτο Παγιουμτζή και Ανέστη Δελιά που έπαιζαν μπουζούκι και τον Γιώργο Μπάτη που έπαιζε μπαγλαμά. Τότε υπολογίζεται πως άρχισε το μπουζούκι να γίνεται βασιλιάς της λαϊκής μουσικής σκηνής έχοντας βέβαια το “κατάλληλο” σπρώξιμο από τους τρομερούς Βασίλη Τσιτσάνη, Γιάννη Παπαϊωάννου, Γιώργο Μητσάκη κ.ά.

Το μπουζούκι έγινε διάσημο στο ευρύ κοινό χάρη στον Μανώλη Χιώτη όπου κατάφερε με το βιρτουόζικο παίξιμο του να βγάλει την ρετσινιά που είχε το μπουζούκι, σαν όργανο των αλητών.