Πώς οι γάτες κατέλαβαν τον κόσμο

Οι γάτες ήταν μαζί μας από τις πρώτες ημέρες του πολιτισμού και το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τους δώσουμε ένα σπίτι.

Οι γάτες είναι από τα πιο δημοφιλή κατοικίδια στη Γη, συναγωνίζονται ακόμη και τον καλύτερο φίλο του ανθρώπου, τον σκύλο. Ωστόσο, ενώ γνωρίζουμε πολλά για την ιστορία μας με τα σκυλιά, τα οποία μπορεί να χρονολογούνται πριν από 40.000 χρόνια, η προέλευση των οικόσιτων γατών είναι πιο μυστηριώδης.

Οι γάτες πέρασαν χιλιάδες χρόνια προσπαθώντας να φτάσουν στους ανθρώπινους πολιτισμούς. Και χάρη στην έρευνα του 2016 για το DNA των αιλουροειδών, η αρχαία σχέση μας με αυτούς τους έξυπνους θηρευτές ήρθε επιτέλους στο επίκεντρο.

Οι επιστήμονες εξακολουθούν να διαφωνούν για το πόσο εξημερωμένες είναι οι γάτες, καθώς μοιάζουν και συμπεριφέρονται τόσο πολύ με τους άγριους συγγενείς τους, και ορισμένοι ειδικοί τις θεωρούν μόνο “ημιεξημερωμένες”. Οι γάτες συνήθως διατηρούν περισσότερα από τα φυσικά ένστικτα και τις κυνηγετικές τους ικανότητες από τους σκύλους, με αποτέλεσμα να εξαρτώνται λιγότερο από την ανθρώπινη υποστήριξη, και ενώ πολλές γάτες είναι στοργικές με τους ανθρώπους, έχουν κερδίσει τη φήμη ότι είναι απόμακρες.

Η γονιδιωματική έρευνα ήταν επίσης σχετικά λιγοστή για τις γάτες, αφιερώνοντας πολύ μεγαλύτερη προσοχή στο DNA του σκύλου. Αυτό έχει συσκοτίσει βασικά στοιχεία για τους φίλους μας τα αιλουροειδή, λέει η Eva-Maria Geigl, μια εξελικτική γενετίστρια στο Ινστιτούτο Jacques Monod του Παρισιού που ηγήθηκε της μελέτης του 2016, σύμφωνα με το treehugger.com. “Δεν γνωρίζουμε την ιστορία των αρχαίων γατών”, λέει ο Geigl στο Nature News. “Δεν γνωρίζουμε την προέλευσή τους, δεν ξέρουμε πώς έγινε η διασπορά τους”.

Αλλά η Geigl και οι συν-συγγραφείς της εργάστηκαν για να αλλάξει αυτό. Η μελέτη τους, την οποία παρουσίασαν τον Σεπτέμβριο του 2016 στο Διεθνές Συμπόσιο Βιομοριακής Αρχαιολογίας στην Οξφόρδη, στο Ηνωμένο Βασίλειο, ανέλυσε το μιτοχονδριακό DNA από 209 αρχαίες γάτες. Αυτές οι γάτες βρέθηκαν σε περισσότερους από 30 αρχαιολογικούς χώρους σε όλη την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική και έζησαν μεταξύ 15.000 και 300 χρόνια πριν – ένα χρονικό πλαίσιο που εκτείνεται κατά προσέγγιση από την αυγή της γεωργίας έως τη Βιομηχανική Επανάσταση.

Όπως ανακάλυψαν η Geigl και οι συν-συγγραφείς της, ό,τι ήταν καλό για την ανθρωπότητα ήταν ιστορικά καλό και για τις γάτες. Μερικές από τις μεγαλύτερες ανακαλύψεις του είδους μας – δηλαδή η γεωργία και η ναυτιλία – φαίνεται να έχουν εκτοξεύσει τις γάτες στην παγκόσμια σκηνή.

“Βρήκαμε για πρώτη φορά ότι στους προϊστορικούς χρόνους γάτες από την Εγγύς Ανατολή και, στους κλασικούς χρόνους, από την Αίγυπτο συνόδευαν τους ανθρώπους στα ταξίδια τους, κατακτώντας έτσι τον αρχαίο κόσμο”, λέει η Geigl στην Australian Broadcasting Company.

Ήταν οι πρόγονοι ή οι σημερινές οικόσιτες γάτες μας σε όλο τον κόσμο;

Με βάση προηγούμενες έρευνες, είχαμε ήδη μια αόριστη ιδέα για το πότε οι άνθρωποι άρχισαν να δαμάζουν τις γάτες. Το 2004, οι επιστήμονες ανέφεραν για μια ανθρώπινη ταφή 9.500 ετών από την Κύπρο, η οποία περιλάμβανε επίσης τα λείψανα μιας γάτας, υποδηλώνοντας ότι οι άνθρωποι διατηρούσαν οικόσιτες γάτες ήδη από την έλευση της γεωργίας. Η γεωργία ξεκίνησε στη Γόνιμη Ημισέληνο περίπου πριν από 12.000 χρόνια και θα παρείχε έναν πρακτικό λόγο για τους ανθρώπους να συμμαχήσουν με τις γάτες, δεδομένης της απειλής που μπορεί να αποτελούσαν τα τρωκτικά για τις προμήθειες σιτηρών.

Γνωρίζουμε επίσης ότι οι γάτες είχαν ειδική θέση στην αρχαία Αίγυπτο, όπου προφανώς εξημερώθηκαν πριν από περίπου 6.000 χρόνια και αργότερα μουμιοποιήθηκαν ευρέως. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλα κενά στην ιστορία μας των σχέσεων ανθρώπου-γάτας, και αυτό είναι που ενέπνευσε την Geigl και τους συναδέλφους της, Claudio Ottoni και Thierry Grange, να σκάψουν βαθύτερα.

Μετά τη μελέτη του μιτοχονδριακού DNA αυτών των 209 αρχαίων γατών, οι συγγραφείς της μελέτης λένε ότι οι πληθυσμοί των γατών φαίνεται να έχουν επεκταθεί σε δύο κύματα. Η πρώτη συνέβη σε αγροτικά χωριά της πρώιμης Μέσης Ανατολής, όπου οι άγριες γάτες αναπτύχθηκαν μαζί με τις ανθρώπινες κοινότητες, φτάνοντας τελικά στη Μεσόγειο. Καθώς τα τρωκτικά συγκεντρώνονταν για να κλέψουν τροφή, οι άγριες γάτες πιθανότατα απλώς εκμεταλλεύονταν το εύκολο θήραμα στην αρχή και στη συνέχεια υιοθετήθηκαν καθώς οι αγρότες συνειδητοποίησαν τα οφέλη τους.

Το δεύτερο κύμα ήρθε χιλιετίες αργότερα, καθώς οι απόγονοι των αιγυπτιακών κατοικίδιων γατών εξαπλώθηκαν στην Αφρική και την Ευρασία. Πολλές από αυτές τις αιγυπτιακές μούμιες γατών είχαν μια συγκεκριμένη μιτοχονδριακή καταγωγή και οι ερευνητές βρήκαν την ίδια γενεαλογία σε σύγχρονες γάτες από τη Βουλγαρία, την Τουρκία και την υποσαχάρια Αφρική.

Αυτή η ταχεία επέκταση των γατών πιθανότατα συνδέθηκε με τα ταξίδια με το πλοίο, λένε οι ερευνητές. Όπως οι αγρότες, οι ναυτικοί συχνά μαστίζονταν από τρωκτικά που αναζητούσαν τις αποθήκες τροφίμων τους – και έτσι ήταν φυσικά προδιατεθειμένοι να υποδεχτούν στο πλοίο σαρκοφάγα που σκοτώνουν αρουραίους. Η Geigl και οι συνεργάτες της βρήκαν μάλιστα την ίδια γενεαλογία DNA σε υπολείμματα γάτας σε μια τοποθεσία Βίκινγκ στη βόρεια Γερμανία, την οποία χρονολόγησαν μεταξύ του 8ου και του 11ου αιώνα.

“Υπάρχουν τόσες πολλές ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις”, λέει στο Nature News ο Pontus Skoglund, πληθυσμιακός γενετιστής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ που δεν συμμετείχε στη μελέτη. “Δεν ήξερα καν ότι υπήρχαν γάτες Βίκινγκ”.

Υπάρχουν άλλες ενδείξεις ότι οι Βίκινγκς λάτρευαν τα αιλουροειδή. Οι γάτες ήταν ένα δημοφιλές θέμα στη σκανδιναβική μυθολογία, σύμφωνα με τον Jes Martens του Μουσείου Πολιτιστικής Ιστορίας στο Όσλο της Νορβηγίας, ο οποίος λέει στο ScienceNordic ότι οι γάτες πιθανότατα ενώθηκαν με τους Βίκινγκς σε μακρινά ταξίδια.

“Η Freja, η θεά του έρωτα, είχε δύο γάτες που της τραβούσαν την άμαξα”, λέει ο Martens. “Και όταν ο Thor επισκέφτηκε το Utgard, προσπάθησε να σηκώσει τον γίγαντα, τη γάτα του Utgard-Loki. Αποδείχθηκε ότι ήταν ένα φίδι, το Midgard Serpent, το οποίο ούτε ο Thor δεν μπορούσε να σηκώσει.”

“Είμαστε σίγουροι ότι τότε υπήρχαν οικόσιτες γάτες, λόγω του μεγέθους τους”, λέει ο Gregersen στο ScienceNordic. “Οι μικρές γάτες συνοδεύουν τους ανθρώπους και δεν είναι καθόλου κοντά στο μέγεθος των άγριων γατών”. Υπάρχουν ακόμη και αρχαιολογικά στοιχεία για γάτες στη Γροιλανδία, όπου σχεδόν σίγουρα εισήχθησαν μέσω πλοίων Βίκινγκ.

Δεδομένης της τάσης τους για επιδρομές, οι Βίκινγκς θα μπορούσαν να έχουν παίξει βασικό ρόλο στη διάδοση των γατών σε όλη την Ευρώπη. Ωστόσο, ενώ οι αμέτρητες ανθρώπινες ζωές εμπλουτίζονται τώρα από τη συντροφιά των αιλουροειδών, οι γάτες έχουν περισσότερα κοινά με τους Βίκινγκς από ό,τι φαίνεται. Συνέχισαν να εισβάλλουν σε νέους βιότοπους με ανθρώπους εξερευνητές τους τελευταίους αιώνες. Γάτες από δυτικά πλοία έχουν αποδεκατίσει πληθυσμούς ιθαγενών πτηνών σε διάφορα απομακρυσμένα νησιά και σύμφωνα με μελέτη έχουν συμβάλει σε περισσότερες από 60 εξαφανίσεις και εξακολουθούν να απειλούν τουλάχιστον 430 είδη.

Φυσικά, αυτό λέει περισσότερα για τους ανθρώπους παρά για τις γάτες, καθώς είναι μόνο ένα από τα πολλά χωροκατακτητικά είδη.

Οι γάτες ήταν μαζί μας από τις πρώτες μέρες του πολιτισμού και το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να τους δώσουμε ένα σπίτι.

Πηγή: thetoc.gr